Plakkaat van Verlating verdient monumentale en internationale allure

door Geerten Waling – de Volkskrant, Opinie op zondag, 29 juli 2018

Donderdag was het Plakkaat van Verlating (26 juli 1581) jarig. De komkommertijd bood ruimte om weer eens wat aandacht te hebben voor dit belangrijke document. De media deden hun jaarlijkse rondje langs de velden. Lekker babbelen. ‘Is het nu wel echt een ‘onafhankelijkheidsverklaring’?’ (Nee, maar ook ja.) ‘Stond het Plakkaat model voor de Declaration of Independence?’ (Hoogstwaarschijnlijk wel, hiernaar loopt een onderzoek van ondergetekende.) En de eeuwig terugkerende vraag: ‘Moet 26 juli geen nationale feestdag worden?’

Potsierlijke angst
Die feestdag was reden voor gewichtige historici om hun zorg uit te spreken over ‘een eng soort nationalisme’ dat gepaard zou gaan met het vereren van het Plakkaat. Vice-voorzitter van de Raad van State Piet Hein Donner deelt die zorg. Nationalisten zouden volgens hem die feestdag kunnen kapen, stelde hij. ‘Onafhankelijkheid vieren als ideaal, in een wereld van wederzijdse afhankelijkheid, is het politieke programma van Trump, Poetin en de Brexit. Het gaat uit van een internationale samenleving waarin macht de onderlinge verhoudingen bepaalt en waarin het recht van de sterkste geldt.’ Ironisch: Donner spant met zulke uitspraken de geschiedenis juist voor een politiek karretje. Het zijne, welteverstaan. De wens om het Plakkaat van Verlating op een of andere manier te eren is breed gedeeld in de samenleving, maar de onderkoning schildert dat af als een ondermijnende daad. Oei! Zullen we dat levensgevaarlijke Plakkaat niet beter meteen verbieden, mijnheer Donner?

Onzin natuurlijk. Überhaupt is de angst voor nationalistische herdenkingen nogal potsierlijk, want juist het Plakkaat van Verlating is een wereldtekst. Letterlijk. Allereerst doordat de Republiek, die kort na de afscheiding van de Spaanse koning (1588) ontstond, zelf zou uitgroeien tot vrijplaats voor denkers en minderheden uit heel Europa die relatief straffeloos hun gedachten en geweten de vrije loop konden laten. Maar ook is de uitstraling van het document naar andere landen en continenten onmiskenbaar. De parlementaire soevereiniteit die stadhouder-koning Willem III met de Glorious Revolution (1688) in Engeland verankerde stoelde op de gedachten over vrijheid en volkssoevereiniteit die in het Plakkaat van Verlating als vanzelfsprekend werden gesteld. En ook de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd was sterk geïnspireerd op het Noord-Nederlandse voorbeeld van twee eeuwen ervoor.

‘Pronkstuk van Nederland’
Is het dan zo ‘eng nationalistisch’ om te stellen dat in 1581 in Den Haag een belangrijke basis werd gelegd voor de ontwikkeling van de democratische rechtsstaten van vandaag? Welnee. Grote waardering voor dit unieke ideeën-historische erfgoed is op zijn plaats. Helaas is daaraan ook op deze 26 juli louter lippendienst bewezen. Glas, plas, en alles bleef zoals het was. Dat wil zeggen: de geboorteakte van een onafhankelijk Nederland ligt nog altijd in een kale kist in de leeszaal van het Nationaal Archief in Den Haag, met dagelijks een handjevol bezoekers. Het instituut zelf overweegt inmiddels een beter plekje in te richten voor het Plakkaat, maar wil dit ‘Pronkstuk van Nederland’ koste wat kost in eigen huis houden, als paradepaardje voor het archief. Wie weleens in het betonnen complex achter Den Haag Centraal is geweest, weet dat het Nationaal Archief veel goeds te bieden heeft, maar daartoe behoort helaas niet de monumentale en internationale allure die het Plakkaat van Verlating verdient.

De auteur van deze revolutionaire tekst, de Staten-Generaal, is nu aan zet. De aanstaande verbouwing op het Binnenhof biedt een uitstekende kans voor het parlement om, samen met de gemeente Den Haag, het Nationaal Archief en ProDemos, een statig gebouw vrij te maken voor een grootse permanente tentoonstelling. Modern van opzet, vrij toegankelijk voor bezoekers uit binnen- en buitenland, dagjesmensen en schoolkinderen, vol informatie op alle niveaus. Opdat iedereen kan zien wat gezien mag worden: dat in 1581 in Den Haag een mijlpaal werd geslagen op de lange en kronkelige weg die ons voerde tot die mooie democratische rechtsstaat van vandaag. Kom op, Staten-Generaal, doe wat met je erfgoed!

Lees dit artikel op Volkskrant.nl